یکی از زیباترین و بیادماندنی‌ترین لحظات در زندگی زوجین، لحظه تولد نوزاد است؛ پس از این لحظه با تمام شیرینی‌ها و زیبایی‌هایی که دارد، والدین وارد یک دنیای جدید می‌شود که دنیایی پر از مسئولیت و مراقبت است. مراقبت های نوزادی دنیایی است که والدین پس از تولد وارد آن شده و با کوهی از مسئولیت روبرو می‌شوند.
بدن نوزادان پس از تولد بسیار حساس و ضعیف بوده و با توجه به اینکه در مرحله رشد قرار دارد، به مراقبت زیادی نیاز دارد. در واقع در این دوران هر نوع مراقبت از نوزاد از جمله تغذیه و حتی لمس نیز باید با نهایت دقت انجام شود تا احتمال وارد شدن آسیب به سلامت نوزاد به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کند.
در این مقاله قصد داریم به صورت کامل و علمی با مراقبت های نوزادی آشنا شده و این مراقبت‌ها را از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار دهیم.
اهمیت مراقبت های نوزادی چیست؟
نوزادان در هفته‌های اول زندگی در حال سازگار شدن با محیط جدید هستند. سیستم ایمنی، دستگاه گوارش و حتی دمای بدن آن‌ها هنوز به تکامل نرسیده است؛ بنابراین کوچک‌ترین بی‌احتیاطی می‌تواند منجر به ناراحتی یا بیماری در نوزاد شود. از مهم‌ترین اهداف مراقبت های نوزادی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کمک به رشد سالم جسمی و ذهنی نوزاد
- پیشگیری از عفونت‌ها و بیماری‌های شایع نوزادان
- ایجاد احساس امنیت و آرامش در نوزاد
- آموزش والدین برای تربیت سالم از همان ابتدا
مراقبت های نوزادی به شکل صحیح نه تنها سلامت جسمی کودک را تضمین می‌کند، بلکه می‌تواند رابطه عاطفی عمیقی بین والدین و نوزاد ایجاد کند.
مراقبت‌های اولیه پس از تولد
روزهای ابتدایی پس از تولد در مراقبت های نوزادی از اهمیت زیادی برخوردار هستند. از این رو توجه به نکات مهم در این دوران از اهمیت زیادی در سلامت نوزاد برخوردار است.
- بررسی سلامت در بدو تولد: در بیمارستان، پزشک متخصص اطفال بلافاصله پس از تولد نوزاد، معاینه‌ای به نام آزمون آپگار (Apgar Score) انجام می‌دهد. این آزمون در دقیقه اول و پنجم بعد از تولد، وضعیت کلی نوزاد را از نظر تنفس، ضربان قلب، رنگ پوست، واکنش‌ها و تون عضلانی ارزیابی می‌کند. در صورتی که همه چیز طبیعی باشد، نوزاد معمولاً به آغوش مادر سپرده می‌شود تا تماس پوست به پوست برقرار گردد.
- تماس پوست با پوست: یکی از مهم‌ترین مراقبت های نوزادی در ساعات ابتدایی تولد، تماس مستقیم پوست مادر با پوست نوزاد است. این تماس دمای بدن نوزاد را تنظیم می‌کند، تنفس و ضربان قلب را پایدار می‌سازد، به شیر خوردن سریع‌تر کمک می‌کند و احساس امنیت در نوزاد را افزایش می‌دهد.
- مراقبت از بند ناف: پس از تولد نوزاد بند ناف باید تمیز و خشک نگه داشته شود تا از عفونت جلوگیری شود. پوشک نوزاد باید طوری بسته شود که بند ناف در معرض هوا قرار بگیرد؛ همچنین برای تمیز کردن نباید از الکل یا پودر استفاده شود.
تغذیه نوزاد (شیر مادر یا شیر خشک)
یکی از مهم‌ترین مراقبت های نوزادی تغذیه نوزاد پس از تولد است. بهتر است تغذیه نوزاد با استفاده از شیر مادر صورت بگیرد زیرا شیر مادر کامل‌ترین غذای نوزاد است و تمام نیازهای تغذیه‌ای او را برآورده می‌کند. از مهم‌ترین مزایای تغذیه با شیر مادر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تقویت سیستم ایمنی نوزاد
- کاهش احتمال عفونت‌های گوارشی و تنفسی
- افزایش ارتباط عاطفی مادر و نوزاد
- کمک به رشد مغزی و بینایی
نوزاد در هفته‌های اول باید هر ۲ تا ۳ ساعت یک بار شیر بخورد. اگر نوزاد خواب است، بهتر است او را بیدار کرده و به او شیر بدهید تا وزن‌گیری مناسب داشته باشد. در شیردهی نوزاد یک سری نکات وجود دارد که توسط مادر باید مورد توجه قرار بگیرد:
- شستن دست‌ها قبل از شیردهی با آب و صابون
- نشستن مادر در وضعیت راحت به منظور جریان بهتر شیر
- قرار گرفتن پستان به صورت کامل در دهان نوزاد به منظور جلوگیری از زخم شدن نوک سینه
- آروغ‌گیری کردن نوزاد پس از هر بار شیردهی، جهت خروج هوای بلعیده شده
در برخی موارد به دلیل عدم توانایی مادر در شیر دادن به نوزاد، از شیر خشک برای تغذیه استفاده می‌شود. اگر به هر دلیل از شیر خشک برای تغذیه نوزاد استفاده می‌کنید، باید نکات زیر را رعایت کنید:
- از آب جوشیده خنک شده برای تهیه شیر استفاده کنید.
- بطری و سرپستانک را پس از هر بار مصرف ضدعفونی نمایید.
- نسبت شیر خشک و آب را طبق دستور روی بسته‌بندی رعایت کنید.
- شیر آماده شده را بیش از یک ساعت نگهداری نکنید.
خواب نوزاد
یکی دیگر از مهم‌ترین مراقبت های نوزادی، خواب است که به رشد و تکامل نوزاد کمک می‌کند. نوزادان در ماه اول معمولاً بین ۱۶ تا ۲۰ ساعت در شبانه‌روز می‌خوابند؛ اما خواب آن‌ها کوتاه و نامنظم است. از مهم‌ترین نکات مراقبت از خواب نوزاد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نوزاد را همیشه به پشت بخوابانید تا خطر خفگی کاهش یابد.
- از بالش یا پتوهای ضخیم زیر سر نوزاد استفاده نکنید.
- دمای اتاق نوزاد بین ۲۲ تا ۲۴ درجه سانتی‌گراد تنظیم شود.
- محیط خواب باید آرام، تاریک و بدون دود باشد.
اگر نوزاد به سختی می‌خوابد، می‌توانید با صدای آرام یا لالایی او را آرام کنید. تماس پوست به پوست یا بغل کردن نیز به تنظیم خواب نوزاد کمک می‌کند.
بهداشت و حمام نوزاد
یکی از نکات مهمی که در مراقبت های نوزادی باید مورد توجه قرار بگیرد، بهداشت و حمام نوزاد است. در مورد حمام کردن نوزاد باید گفت که نوزادان در ۲۴ ساعت اول زندگی نیازی به حمام ندارند. در این مدت، لایه‌ای چرب به نام ورنیکس روی پوست آن‌ها وجود دارد که از پوست بدن محافظت می‌کند. پس از 24 ساعت اول می‌توانید هر دو تا سه روز یک بار نوزاد را با آب ولرم و شامپوی مخصوص نوزادان بشویید. از جمله نکات ایمنی در زمان حمام نوزاد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دمای آب باید حدود ۳۷ درجه سانتی‌گراد باشد.
- هرگز نوزاد را حتی برای چند ثانیه تنها نگذارید.
- از لیف نرم و بدون فشار برای شستشو استفاده کنید.
- بعد از حمام، بدن نوزاد را با حوله نرم خشک و از کرم مرطوب کننده مخصوص استفاده کنید.
مراقبت از پوست نوزاد
در مراقبت های نوزادی، مراقبت از پوست از اهمیت زیادی برخوردار است. پوست نوزاد بسیار حساس بوده و نیاز به مراقبت دقیق دارد. برای جلوگیری از التهاب و سوختگی در اثر استفاده از پوشک باید اقدامات زیر را انجام داد:
- پوشک را مرتب تعویض کنید.
- در هر تعویض، پوست را با آب ولرم یا دستمال مرطوب مخصوص نوزاد تمیز نمایید.
- از کرم‌های محافظ مانند زینک اکساید استفاده کنید.
مراقبت‌های پزشکی و واکسیناسیون
یکی از اقدامات مهم در مراقبت های نوزادی، انجام مراقبت‌های پزشکی است. پزشک در روزهای اول زندگی نوزاد، بررسی‌هایی مانند وزن، قد، اندازه دور سر و وضعیت عمومی را انجام می‌دهد. سپس در هفته دوم و پایان ماه اول معاینه مجدد انجام می‌شود تا از رشد طبیعی نوزاد اطمینان حاصل شود.
یکی از مهم‌ترین مراقبت های نوزادی که باید مورد توجه قرار بگیرد، برنامه واکسیناسیون نوزدان است. وزارت بهداشت ایران برخی واکسن‌ها را به عنوان واکسن‌ها ضروری در بدو تولد معرفی کرده است:
- واکسن هپاتیت B (نوبت اول)
- واکسن BCG (سل)
- واکسن فلج اطفال (نوبت اول، خوراکی)
با توجه به حساس و ضعیف بودن نوزاد در روزهای بدو تولد، رعایت مراقبت های نوزادی از اهمیت زیادی برخوردار بوده و می‌تواند رشد و تکامل صحیح نوزاد و سلامت آن را در آینده تضمین کند. با توجه به اینکه برخی از این مراقبت‌ها باید توسط پزشک انجام شود، انتخاب متخصص نوزادان از اهمیت زیادی برخوردار است. دکتر زمانی به عنوان پزشک اطفال مجرب می‌تواند راهنمایی‌های لازم در خصوص مراقبت از نوزاد را به والدین ارائه داده و مراقبت‌های پزشکی مورد نیاز را به صورت دقیق و حرفه‌ای برای نوزاد انجام دهد.
جهت انجام مراقبت های نوزادی با ما در تماس باشید
راه‌های ارتباطی با دکتر شبنم زمانی، بهترین متخصص کودکان در منطقه 2:
- شماره تماس:
- واتس‌اپ:
- آدرس مطب:
- تهران – پل مدیریت – خیابان علامه جنوبی – کوچه چهلم مرکزی – پلاک ۹ واحد ۱
- اینستاگرام:
