یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های خانواده‌هایی که صاحب فرزند می‌شوند، حفظ سلامتی کودکان و محافظت از آن‌ها در برابر بیماری‌ها و آسیب‌های مختلفی است که سلامت آن‌ها را تهدید می‌کند. از این رو واکسیناسیون کودکان اهمیت زیادی پیدا کرده زیرا واکسن‌ها می‌توانند با تحریک سیستم ایمنی بدن باعث شوند که بدن کودک در برابر بیماری‌ها مقاوم شده و احتمال ابتلا به آن‌ها به شدت کاهش پیدا کند.
این موضوع باعث شده که سازمان‌هایی متولی سلامت در عرصه بین‌المللی و ملی، برنامه واکسیناسیون برای کودکان تدوین و اجرا نمایند تا بتوانند از سلامت آن‌ها در برابر برخی بیماری‌های خطرناک محافظت کنند. با توجه به اهمیت این موضوع در این مقاله با واکسیناسیون و اهمیت انجام آن در کودکان آشنا شده و زمان‌بندی تزریق و عوارض احتمالی واکسن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
واکسیناسیون کودکان چیست؟
اگر بخواهیم یک تعریف دقیق و علمی از واکسیناسیون کودکان ارائه کنیم، باید گفت که واکسیناسیون فرآیندی است که طی آن نوعی عامل بیماری‌زای ضعیف شده، غیرفعال یا بخشی از آن وارد بدن کودک می‌شود تا سیستم ایمنی نسبت به ورود آن واکنش داده و علیه عامل بیماری‌زا پادتن تولید کند. این کار باعث می‌شود که بدن کودک در صورت مواجهه با عامل بیماری‌زای واقعی، توانایی مقابله با آن را داشته باشد.
برنامه واکسیناسیون کودکان فرایندی است که از بدو تولد آغاز شده و تا سنین نوجوانی ادامه پیدا می‌کند. این برنامه به صورت جهانی و بر اساس دستورالعمل‌های سازمان بهداشت جهانی (WHO) و وزارت بهداشت هر کشور تنظیم شده و در سطح ملی اجرا می‌شود.
چرا واکسیناسیون کودکان اهمیت دارد؟
همانطور که اشاره شد، هدف اصلی از اجرای برنامه واکسیناسیون برای کودکان، آماده کردن سیستم دفاعی بدن آن‌ها در برابر عوامل بیماری‌زای مختلف (ویروس، میکروب و…) است. اهمیت واکسیناسیون به این موضوع محدود نشده و موارد دیگری وجود دارند که بر اهمیت این برنامه صحه می‌گذارند:
- محافظت در برابر بیماری‌های کشنده مانند سرخک، دیفتری، سیاه‌سرفه و فلج اطفال
- کاهش شیوع بیماری‌های واگیر در سطح جامعه
- صرفه‌جویی اقتصادی (زیرا پیشگیری همیشه ارزان‌تر از درمان است)
- ایمنی جمعی (اگر بیشتر افراد جامعه واکسینه شوند، حتی کسانی که به دلایل پزشکی نمی‌توانند واکسن بزنند، از بیماری محافظت می‌شوند)
واکسن‌های ضروری در برنامه واکسیناسیون کودکان ایران
برنامه واکسیناسیون کودکان در هر کشور بر اساس دستورالعمل‌های سازمان جهانی بهداشت (WHO) و وزارت بهداشت کشور تدوین شده و اجرا می‌شود. در ایران نیز، وزارت بهداشت درمان و آموزشی پزشکی برخی از واکسن‌ها را به عنوان واکسن‌های ضروری در برنامه واکسیناسیون معرفی کرده که باید در سنین مختلف به کودکان تزریق شود. مهم‌ترین واکسن‌هایی که کودکان باید دریافت کنند شامل موارد زیر هستند:
- واکسن هپاتیت B (بدون تأخیر بلافاصله پس از تولد)
- واکسن فلج اطفال خوراکی
- واکسن سه‌گانه (DTP) برای پیشگیری از دیفتری، کزاز و سیاه‌سرفه
- واکسن سرخک، سرخجه و اوریون (MMR)
- واکسن BCG (برای پیشگیری از سل)
- واکسن هپاتیت A، آنفلوآنزا و آبله‌مرغان در برخی شرایط خاص یا به توصیه پزشک
جدول زمان‌بندی واکسیناسیون کودکان در ایران
بر اساس دستورالعمل تدوین شده توسط وزارت بهداشت، هر کدام از واکسن‌های ضروری باید در یک سن مشخص و خاص تزریق شوند. بر این اساس والدین می‌توانند با توجه به توضیحات جدول زیر و در سن مورد نظر به متخصص اطفال یا مراکز بهداشت مراجعه کرده و نسبت به تزریق واکسن مربوطه اقدام نمایند.
| سن کودک | واکسن‌های توصیه شده |
| بدو تولد | BCG، هپاتیت B (نوبت اول)، فلج اطفال (نوبت صفر) |
| 2 ماهگی | سه‌گانه (DTP)، فلج اطفال، هپاتیت B (نوبت دوم) |
| 4 ماهگی | سه‌گانه، فلج اطفال |
| 6 ماهگی | سه‌گانه، فلج اطفال، هپاتیت B (نوبت سوم) |
| 12 ماهگی | سرخک، سرخجه، اوریون (MMR) |
| 18 ماهگی | یادآور سه‌گانه و فلج اطفال |
| 6 سالگی | یادآور سه‌گانه و فلج اطفال |
| 12 سالگی | یادآور کزاز و دیفتری (Td) |
واکسن‌های اختیاری ولی مفید برای کودکان
در کنار واکسن‌هایی که در برنامه واکسیناسیون کودکان قرار دارند و ضروری محسوب می‌شوند، برخی دیگر از واکسن‌ها وجود دارند که تزریق آن‌ها ضروری نیست اما می‌تواند برای سلامت کودک مفید باشد. از جمله این واکسن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- واکسن آنفلوآنزا (سالانه)
- واکسن آبله مرغان
- واکسن پنوموکوک برای جلوگیری از عفونت ریه و گوش
- واکسن روتاویروس برای پیشگیری از اسهال‌های شدید ویروسی
با اینکه واکسن‌های معرفی شده در بالا، جزو واکسن‌های ضروری نیستند اما تزریق آن‌ها برای کودکانی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند یا سابقه بیماری زمینه‌ای دارند، توصیه می‌شود.
عوارض احتمالی واکسیناسیون کودکان
واکسیناسیون کودکان در اغلب موارد ایمن و بی‌خطر است؛ با این حال امکان دارد که در اثر تزریق این واکسن‌ها، برخی واکنش‌های ضعیف و موقتی در بدن کودک مشاهده شود. از جمله این واکنش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تب خفیف
- قرمزی یا تورم در محل تزریق
- بی‌قراری یا خواب‌آلودگی
در موارد بسیار نادر این امکان وجود دارد که واکنش‌های آلرژیک شدید در اثر تزریق واکسن رخ دهد؛ به همین دلیل توصیه می‌شود که کودک پس از تزریق واکسن، حداقل به مدت 30 دقیق در مطب متخصص کودکان یا مراکز بهداشت، تحت نظر قرار گیرد.
مراقبت‌های والدین پس از واکسیناسیون کودک
زمانی که والدین برای واکسیناسیون کودک خود مراجعه می‌کنند، در صورت مدنظر قرار دادن برخی مراقبت‌ها می‌توانند از بروز عوارض احتمالی، که به طور معمول خفیف و موقتی هستند، پیشگیری نمایند. این مراقبت‌های شامل موارد زیر هستند:
- استفاده از کمپرس سرد در محل تزریق برای کاهش درد و تورم
- دادن مایعات کافی به کودک
- در صورت تب، استفاده از استامینوفن طبق نظر پزشک
- مراجعه فوری به مراکز درمانی در صورت بروز علائم غیر عادی مانند تب بالا، تشنج یا کهیر
باورهای غلط درباره واکسیناسیون کودکان
متاسفانه در مورد واکسیناسیون کودکان باید به این موضوع اشاره کرد که یک سری باورهای غلط در بین والدین وجود دارد که این موضوع باعث می‌شود، برنامه واکسیناسیون را جدی نگیرند. از جمله این باورهای غلط می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- واکسن‌ها باعث بیماری می‌شوند: در حالی که واکسن‌ها حاوی عوامل بیماری‌زای ضعیف یا غیرفعال هستند و نمی‌توانند بیماری شدید ایجاد کنند.
- اگر همه واکسن زده‌اند، لازم نیست کودک من بزند: این باور اشتباه است زیرا ایمنی جمعی زمانی کامل می‌شود که درصد بالایی از جمعیت واکسینه شده باشند.
- واکسن‌ها عوارض جدی دارند: احتمال بروز عوارض شدید بسیار نادر است و فواید واکسن‌ها بسیار بیشتر از خطرات احتمالی آن‌ها است.
اطلاع والدین از برنامه واکسیناسیون کودکان و اینکه در چه سنی باید برای تزریق کدام واکسن اقدام کنند، باعث می‌شود که آن‌ها در زمان معین شده به متخصص کودکان مانند دکتر زمانی یا مراکز بهداشت برای تزریق واکسن مراجعه نمایند. دکتر زمانی با ارائه برنامه دقیق واکسیناسیون و تزریق واکسن‌های ضروری و غیر ضروری که برای تقویت سیستم ایمنی بدن مفید هستند، گام مهمی در تضمین سلامت کودکان و محافظت از سلامت آن‌ها در برابر بیماری‌های مختلف برمی‌دارند.
جهت واکسیناسیون کودکان با ما در تماس باشید
راه‌های ارتباطی با دکتر شبنم زمانی، بهترین متخصص کودکان در منطقه 2:
- شماره تماس:
- واتس‌اپ:
- آدرس مطب:
- تهران – پل مدیریت – خیابان علامه جنوبی – کوچه چهلم مرکزی – پلاک ۹ واحد ۱
- اینستاگرام:
