واکسیناسیون یکی از مهم‌ترین دستاوردهای علمی بشر است که در حفظ سلامت عمومی نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. همین موضوع باعث شده که امروزه کشورها واکسن‌های متعددی را در فهرست واکسیناسیون نوزادان و کودکان قرار دهند تا سلامت آن‌ها از سنین پایین تضمین شود.
مشاوره واکسیناسیون به والدین کمک می‌کند که آگاهی کافی در خصوص عوارض واکسن‌ها و همچنین زمان تزریق هر کدام و آمادگی‌های لازم داشته باشند. در این مقاله قصد داریم با مشاوره واکسیناسیون نوزادان و کودکان آشنا شده و اهمیت استفاده از این مشاوره توسط والدین را مورد بررسی قرار دهیم.
اهمیت واکسیناسیون در کودکان
کودکان به دلیل اینکه از سیستم ایمنی ضعیف‌تری برخوردار هستند، بیش از سایر گروه‌ها در معرض بیماری‌های عفونی قرار می‌گیرند. واکسن‌ها با تحریک سیستم ایمنی بدن، به بدن و سیستم ایمنی آن آموزش می‌دهند تا در برابر میکروب‌های واقعی واکنش مناسب نشان دهد.
بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت (WHO) واکسیناسیون هر ساله از مرگ بیش از 4 میلیون کودک جلوگیری می‌کند. بیماری‌هایی مانند فلج اطفال، سرخک، دیفتری و سیاه‌سرفه که زمانی موجب مرگ هزاران کودک می‌شدند، امروزه به لطف برنامه‌های واکسیناسیون جهانی به صورت کامل ریشه‌کن شده و سلامت عمومی را تهدید نمی‌کنند.
مشاوره واکسیناسیون کودکان چیست؟
مشاوره واکسیناسیون کودکان فرآیندی است که در آن پزشک متخصص کودکان یا مشاور سلامت، اطلاعات کامل درباره واکسن‌ها، زمان‌بندی تزریق، عوارض احتمالی و مراقبت‌های قبل و بعد از تزریق در اختیار والدین قرار می‌دهد. هدف از این مشاوره، افزایش آگاهی والدین نسبت به واکسن‌ها و عوارض احتمالی آن‌ها و کاهش اضطراب است. یکی دیگر از کابردهای مشاوره واکسیناسیون این است که پزشک یا مشاور بررسی کند که آیا کودک شرایط مناسب برای تزریق واکسن دارد یا باید به دلیل وجود برخی شرایط و مشکلات زمان تزریق واکسن به تعویق بیافتد.
از مهم‌ترین خدماتی که در مشاوره واکسیناسیون ارائه می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بررسی وضعیت رشد و سلامت عمومی کودک
- مرور کارت واکسیناسیون و برنامه تزریق واکسن‌های بعدی
- پاسخ به پرسش‌های والدین درباره عوارض و ایمنی واکسن‌ها
- آموزش نحوه مراقبت از کودک بعد از تزریق واکسن‌ها
- راهنمایی درباره واکسن‌های تکمیلی یا غیر اجباری
نقش پزشک و والدین در فرآیند واکسیناسیون
در برنامه واکسیناسیون نوزادان و کودکان، هم پزشک و هم والدین نقش کلیدی ایفا می‌کنند. پزشک، مسئولیت ارزیابی وضعیت سلامت کودک، تزریق صحیح واکسن و ثبت آن در کارت سلامت و همچنین ارائه مشاوره واکسیناسیون به والدین را بر عهده دارد.
از مسئولیت‌های والدین می‌توان به حفظ و پیگیری کارت واکسیناسیون، مراجعه در زمان مقرر جهت انجام واکسیناسیون و اطلاع‌رسانی هر گونه علائم غیر طبیعی پس از تزریق واکسن اشاره کرد. در حقیقت می‌توان از مشاوره واکسیناسیون به عنوان یک پل میان آگاهی والدین و اقدامات پزشکی صحیح نام برد.
واکسن‌های ضروری در سنین مختلف
برنامه واکسیناسیون کودکان در ایران بر اساس دستور وزارت بهداشت تنظیم شده است. بر اساس این برنامه نوزادان و کودکان در سنین مختلف باید واکسن‌های اشاره شده در جدول زیر را تزریق نمایند:
| سن کودک | واکسن‌های اصلی |
| بدو تولد | ب‌ث‌ژ (سل)، هپاتیت ب (دوز اول) |
| ۲ ماهگی | سه‌گانه (دیفتری، کزاز، سیاه‌سرفه)، فلج اطفال، هپاتیت ب (دوز دوم)، هموفیلوس آنفلوآنزا |
| ۴ ماهگی | دوز دوم واکسن‌های بالا |
| ۶ ماهگی | دوز سوم واکسن‌های بالا |
| ۱۲ تا ۱۸ ماهگی | سرخک، سرخجه، اوریون (MMR) آبله‌مرغان در صورت توصیه پزشک |
| ۶ سالگی | یادآور واکسن سه‌گانه، فلج اطفال و MMR |
| ۱۲ سالگی | واکسن HPV برای دختران (در برخی مناطق) |
در مشاوره واکسیناسیون کودکان، پزشک متخصص اطفال با توجه به شرایط خانوادگی یا بیماری‌های زمینه‌ای ممکن است واکسن‌های تکمیلی مانند آنفلوآنزا، مننژیت یا روتاویروس را برای تزریق به نوزاد یا کودک توصیه نماید.
نکات مهم قبل از تزریق واکسن
قبل از واکسیناسیون، رعایت چند نکته ساده می‌تواند تجربه‌ای راحت‌تر برای کودک و والدین رقم بزند:
- مطمئن شوید کودک تب ندارد
- لباس راحت به کودک بپوشانید
- شیرخواران را قبل از تزریق تغذیه کنید تا آرام‌تر باشند
- کارت واکسیناسیون را همراه داشته باشید
- اگر سابقه واکنش آلرژیک به واکسن وجود دارد، پزشک را مطلع کنید.
در جلسات مشاوره واکسیناسیون کودکان به طور معمول این نکات به والدین یادآوری می‌شود تا تزریق واکسن بدون مشکل انجام شود.
مراقبت‌های بعد از واکسیناسیون
بیشتر واکسن‌ها ممکن است باعث عوارض خفیف و موقتی شوند؛ از جمله این عوارض می‌توان به تب خفیف، قرمزی یا تورم محل تزریق و بی‌قراری کودک اشاره کرد. راهکارهای مراقبتی که می‌تواند از بروز این عوارض جلوگیری کرده یا منجر به بهبود آن‌ها شود به شرح زیر است:
- استفاده از کمپرس سرد در محل تزریق
- دادن مایعات بیشتر به کودک
- استراحت کافی
- در صورت لزوم و با تجویز پزشک، مصرف استامینوفن کودک
در مشاوره واکسیناسیون، به والدین آموزش داده می‌شود که کدام علائم طبیعی بوده و نیاز به اقدام خاصی ندارند و همچنین در چه شرایطی باید فوراً به پزشک مراجعه کنند.
عوارض احتمالی واکسیناسیون و نحوه برخورد با آن‌ها
درصد بسیار کمی از کودکان ممکن است پس از تزریق واکسن‌ها دچار عوارض جدی‌تر شوند. در این شرایط مهم‌ترین اقدام که در مشاوره واکسیناسیون مورد توجه قرار می‌گیرد، آگاهی و واکنش سریع والدین است. برخی از علائم هشداردهنده پس از تزریق واکسن به شرح زیر است:
- واکنش آلرژیک شدید (تورم لب یا صورت، تنفس دشوار)
- بیهوشی یا تشنج
- تب بالا و طولانی
در مشاوره واکسیناسیون کودکان، والدین یاد می‌گیرند که چگونه علائم خطر را تشخیص داده و در صورت بروز، بلافاصله به اورژانس مراجعه کنند.
اهمیت واکسیناسیون تکمیلی در کودکان
علاوه بر واکسن‌های اجباری، واکسن‌های تکمیلی نقش مهمی در پیشگیری از بیماری‌های شایع ایفا می‌کنند. برخی از مهم‌ترین واکسن‌های تکمیلی شامل موارد زیر می‌شوند:
- واکسن آنفلوآنزا (هر سال یک‌بار)
- واکسن آبله مرغان
- واکسن مننژیت
- واکسن روتاویروس (برای پیشگیری از اسهال ویروسی شدید)
واکسیناسیون در نوزادان و کودکان از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا این واکسن‌ها می‌توانند نقش مهمی در پیشگیری از بیماری‌های مختلف ایفا کرده و سلامت کودکان را در آینده تضمین نمایند. با توجه به تعدد واکسن‌ها و زمان متفاوت تزریق آن‌ها در سنین مختلف مراجعه به پزشک اطفال مجرب مانند دکتر زمانی جهت دریافت مشاوره از اهمیت زیادی برخوردار است. دکتر زمانی در مشاوره واکسیناسیون اطلاعات لازم و حیاتی در مورد انواع واکسن‌ها، عوارض احتمالی، زمان تزریق، نکات پیش از تزریق و مراقبت‌های پس از تزریق در اختیار والدین قرار داده می‌شود.
جهت مشاوره واکسیناسیون با ما در تماس باشید
راه‌های ارتباطی با دکتر شبنم زمانی، بهترین متخصص کودکان در منطقه 2:
- شماره تماس:
- واتس‌اپ:
- آدرس مطب:
- تهران – پل مدیریت – خیابان علامه جنوبی – کوچه چهلم مرکزی – پلاک ۹ واحد ۱
- اینستاگرام:
