یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های والدین به ویژه مادران، تغذیه نوزادان است. در مورد تغذیه نوزادان می‌توان گفت که شیر مادر تا شش ماهگی، کامل‌ترین و بهترین منبع غذایی برای رشد و سلامت نوزاد محسوب می‌شود؛ اما پس از این دوران نیاز به تغذیه تکمیلی نوزادان وجود دارد.
پس از 6 ماهگی بدن کودک برای رشد، افزایش وزن، تقویت سیستم ایمنی و تکامل مغزی به مواد غذایی متنوع‌تری نیاز پیدا می‌کند. به همین دلیل، موضوع تغذیه تکمیلی در این دوره به عنوان یک مرحله حیاتی در رشد کودک اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
به همین دلیل در این مقاله قصد داریم با مفهوم تغذیه تکمیلی در نوزادان بر اساس اصول علمی و تجربیات بالینی آشنا شده و زمان مناسب شروع، بهترین مواد غذایی و اصول و نکات مهم را مورد بررسی قرار دهیم.
تغذیه تکمیلی نوزادان چیست؟
تغذیه تکمیلی نوزادان به مرحله‌ای گفته می‌شود که علاوه بر شیر مادر یا شیر خشک، غذاهای نیمه جامد و جامد نیز به رژیم غذایی نوزاد اضافه می‌شود. هدف اصلی از تغذیه تکمیلی، تأمین نیازهای تغذیه‌ای کودک پس از شش ماهگی است؛ زیرا در این بازه زمانی شیر مادر یا شیر خشک به تنهایی قادر به تأمین تمام ویتامین‌ها، مواد معدنی و انرژی مورد نیاز بدن نخواهد بود.
اهمیت تغذیه تکمیلی برای رشد نوزاد
تغذیه تکمیلی نوزادان نه تنها در رشد جسمانی کودک موثر است، بلکه نقشی اساسی در تکامل ذهنی، حرکتی و تقویت سیستم ایمنی نوزادان ایفا می‌کند. از مهم‌ترین فواید تغذیه تکمیلی در نوزادان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تأمین آهن و روی مورد نیاز بدن
- کمک به افزایش وزن متناسب
- پیشگیری از عوارضی مانند کمخونی و سوء تغذیه
- تقویت سیستم ایمنی بدن
- آموزش مهارت‌های جویدن و بلع غذا
- افزایش تنوع غذایی و جلوگیری از بد غذایی در آینده
بهترین زمان برای شروع تغذیه تکمیلی نوزادان
سازمان جهانی بهداشت (WHO) و وزارت بهداشت ایران در مورد بهترین زمان شروع تغذیه تکمیل نوزادان توصیه می‌کنند که شروع آن از پایان شش ماهگی باشد. شروع زودتر از این زمان ممکن است خطرات مختلفی از جمله خفگی، مشکلات گوارشی یا آلرژی غذایی برای نوزاد به همراه داشته باشد. همچنین تأخیر بیش از حد در شروع تغذیه تکمیلی نیز مشکلاتی به همراه داشته و می‌تواند باعث کمبودهای تغذیه‌ای و رشد ناکافی شود.
نشانه‌های آمادگی نوزاد برای تغذیه تکمیلی
به منظور تشخیص زمان مناسب جهت تغذیه تکمیلی نوزادان، می‌توان نشانه‌ها را مورد توجه قرار داد. مشاهده نشانه‌های زیر در نوزاد به این معنی است که آمادگی کافی برای تغذیه تکمیلی دارد:
- توانایی نشستن با کمک
- کاهش رفلکس زبان (بیرون راندن غذا)
- علاقه به غذا و باز کردن دهان هنگام دیدن غذای بزرگسالان
- افزایش وزن متناسب با سن
اصول کلی تغذیه تکمیلی نوزادان
هنگام شروع تغذیه تکمیلی نوزادان باید چند اصل مهم رعایت شود تا کودک به خوبی با غذاهای جدید آشنا شده و سلامت او با خطر مواجه نشود. این اصول به شرح زیر هستند:
- شروع تدریجی: ابتدا با غذاهای ساده و یک جزئی شروع کنید.
- مقدار کم: تغذیه تکمیلی را روزانه با یک تا دو قاشق غذاخوری آغاز کرده و به مرور افزایش دهید.
- غذاهای نرم و له‌شده: تا یک سالگی، غذا باید به صورت پوره یا له شده باشد.
- یک غذای جدید در هر بار: برای تشخیص حساسیت غذایی، هر بار فقط یک ماده غذایی اضافه کنید.
- تداوم تغذیه با شیر مادر: شیر مادر باید همچنان منبع اصلی تغذیه نوزاد تا سن دو سالگی باشد.
جدول برنامه تغذیه تکمیلی نوزادان
در جدول زیر می‌توانید برنامه غذایی مناسب جهت تغذیه تکمیلی نوزادان در سنین مختلف را مشاهده کنید:
| سن نوزاد | نوع غذا | نکات مهم |
| 6 ماهگی | فرنی برنج، حریره بادام | روزی 1 بار، مقدار کم |
| 7 ماهگی | پوره سیب‌زمینی، هویج، سبزیجات نرم | روزی 2 بار، ترکیب با فرنی |
| 8 ماهگی | سوپ رقیق با برنج و گوشت نرم | اضافه کردن حبوبات کم |
| 9 ماهگی | زرده تخم مرغ پخته، ماست ساده | شروع غذای انگشتی کوچک |
| 10 ماهگی | کوکو سبزی نرم، عدسی له‌شده | روزی 3 وعده به همراه میان وعده |
| 11 ماهگی | گوشت مرغ ریش ریش، ماهی بخارپز | افزایش تنوع طعم‌ها |
| 12 ماهگی | غذای خانواده (کم نمک و کم‌چرب) | شروع استقلال در غذا خوردن |
معرفی بهترین غذاهای مناسب برای تغذیه تکمیلی نوزادان
اگر نمی‌دانید از چه غذاهایی برای تغذیه تکمیلی نوزادان خود استفاده کنید، در زیر چند نمونه از غذاهای مناسب برای این منظور معرفی شده‌اند:
- فرنی برنج: از ترکیب آرد برنج با شیر مادر یا شیر خشک تهیه شده و بسیار مقوی است.
- حریره بادام: منبع عالی کلسیم و پروتئین است و در رشد استخوان‌ها نقش مهمی دارد.
- سوپ ساده: سوپ تهیه‌شده از برنج، گوشت نرم، سبزیجات و هویج به آرامی کودک را با طعم‌های جدید آشنا می‌کند.
- پوره میوه‌ها: سیب، موز و گلابی از جمله میوه‌های مناسب هستند که به شکل له و پوره شده به نوزاد داده می‌شوند.
- زرده تخم مرغ: از 9 ماهگی می‌توان نصف زرده تخم مرغ پخته شده را به نوزاد داد.
- ماست و پنیر: محصولات لبنی بدون نمک و قند، منبع عالی کلسیم برای رشد استخوان‌ها هستند.
- حبوبات نرم‌شده: عدس، ماش و نخود پس از پخت کامل و له کردن، از 9 تا 10 ماهگی به رژیم غذایی اضافه می‌شوند.
نکات مهم در تغذیه تکمیلی نوزادان
والدین به ویژه مادران باید در تغذیه تکمیلی نوزادان یک سری نکات مهم را مورد توجه قرار دهند:
- از افزودن نمک و شکر به غذا پرهیز کنید
- از دادن غذاهای آلرژی‌زا (مثل سفیده تخم مرغ، عسل و بادام زمینی) تا یک‌سالگی خودداری کنید.
- همیشه غذا را تازه تهیه کنید و از نگهداری طولانی مدت غذا بپرهیزید.
- در زمان غذا دادن، نوزاد باید نشسته باشد تا خطر خفگی کاهش یابد.
- از تحت فشار قرار دادن به کودک برای خوردن غذا خودداری کنید.
اشتباهات رایج والدین در تغذیه تکمیلی نوزادان
برخی اقدامات در تغذیه تکمیلی نوزادان توسط والدین اشتباه محسوب می‌شوند؛ آشنایی با این اشتباهات رایج می‌تواند به جلوگیری از این اقدامات توسط والدین کمک کند:
- شروع تغذیه تکمیلی قبل از 6 ماهگی
- دادن غذاهای سفت و چسبنده که خطر خفگی دارند
- استفاده از غذاهای آماده و فرآوری شده
- بی‌توجهی به واکنش آلرژیک کودک
- حذف زود هنگام شیر مادر از برنامه غذایی
نقش تغذیه تکمیلی در پیشگیری از بیماری‌ها
تغذیه تکمیلی در نوزادان از اهمیت زیادی برخوردار است و در کنار کمک به رشد آن‌ها می‌تواند از بروز برخی بیماری‌ها جلوگیری کند. از اثرات تغذیه تکمیلی در پیشگیری از بیماری‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش خطر کمخونی ناشی از فقر آهن
- جلوگیری از کوتاه قدی و سوء‌تغذیه
- کاهش احتمال چاقی در آینده
- تقویت سیستم ایمنی کودک برای مقابله با بیماری‌ها
توجه والدین به تغذیه تکمیلی نوزادان و آشنایی با اصول و باید و نبایدهای آن و همچنین تأثیر آن در رشد و سلامت کودکان، از اهمیت زیادی برخوردار است. والدین می‌توانند با مراجعه به متخصص نوزادان مانند دکتر زمانی، با اصول تغذیه تکمیلی در سنین مختلف برای نوزادان آشنا شده و با رعایت اصول و باید و نبایدها به رشد صحیح نوزاد کمک کرده و از بروز بیماری‌های مختلف پیشگیری نمایند. دکتر زمانی با ارائه خدمات مشاوره تغذیه کودکان و نوزادان، کمک می‌کند که والدین با مواد مغذی مورد نیاز بدن نوزاد و کودک خود در سنین مختلف آشنا شوند.
جهت آشنایی با اصول تغذیه تکمیلی نوزادان با ما در تماس باشید
راه‌های ارتباطی با دکتر شبنم زمانی، بهترین متخصص کودکان در منطقه 2:
- شماره تماس:
- واتس‌اپ:
- آدرس مطب:
- تهران – پل مدیریت – خیابان علامه جنوبی – کوچه چهلم مرکزی – پلاک ۹ واحد ۱
- اینستاگرام:
